Бала туылғаннан кейін анасының жатырынан тыс, жаңа өмірге бейімделу кезеңін басынан кешіреді. Бүлдіршінге көп міндет жүктеледі, организмі қайта қалыптасады. Әрбір жаңа туылған нәрестені өте табанды қызметкер деп айтуға болады, өйткені ол дем алуды үйрену, емшекті дұрыс ему, күн мен түннің не екенін білу сияқты жаңа міндеттерді шешуге көп күш-қуатын жұмсайды. Баланың көптеген органдары мен организм жүйесі толық қалыптасып бітпегендіктен, ол көптеген ықтимал қиындықтарға тап болады, оның ішінде асқорыту процесіне байланысты қиындықтар да бар. 

Статистика бойынша, орташа алғанда, жаңа туылған сәбилердің 20 пайызға жуығы іш шаншу қиындығына тап болады. Іш шаншу шамамен бала дүниеге келген екінші аптада басталып, төрт айға дейін жалғасуы мүмкін.   

Іш шаншуды ыстықтау, шаршау немесе қарны ашу сияқты баланың жайсыздық тудырған күйлерімен шатастырып алуға болады. Алайда дәрігер баланың денсаулығына байланысты ықтимал мәселелер жоқ десе, қарны тойып, жөргегі таза болса, мазасыздануының себебі – сәбилерде болатын іш шаншуы. Сондай-ақ баланың іші шаншып жатқанын анықтауға көмектесетін «үш ереже» бар: баланың күніне үш сағаттан аса, аптасына кемінде үш рет айқын себепсіз, кемінде үш апта қатарынан жылауы. Іш шаншу бүлдіршіннің  бойының өсуіне, салмағының қосылуына және жалпы дамуына кедергі келтірмейтінін атап өткен жөн. Баланың осындай қиындықтары болса, оның себебін анықтау үшін дәрігерге жүгіну қажет. 

Іш шаншудың себебі – баланың асқорыту жүйесінде шамадан тыс газдың түзілуі, сондай-ақ тамақтану кезінде ауа жұтып қоюы  болып табылады, баланың ішке жұтқан ауасы ішектің қабырғаларына қысым келтіріп, жағымсыз ауыртатын сезім тудырады.

Жұбанбай, ұзақ уақыт жылайтынына қарамастан, іші шаншитын бала арасында жақсы тамақтанады, ұйықтайды және сергек болады. 

Тіпті, баланың іші шаншитынына сенімді болсаңыз да, міндетті түрде маманмен кеңесіңіз, ол баланың мазасыздануының нақты себебін белгілеп береді және қандай да бір аурудың немесе патологияның жоқ екенін айтады.   

Іш шаншу баланың денсаулығына қауіпті емес, ол физиологиялық сипатқа ие және өздігінен басылуы тиіс, десе де бала расында да, көптеген жағымсыз сезімдерге тап болады. Іш шаншудың негізгі мәселесі – ата-ананың психологиялық жағдайына әсер етуі, бұл кезде олар ашулануы, шарасыздық танытуы және байбалам салуы мүмкін. Ата-ана эмоциясын басуды үйренуі керек, іштің шаншитынына ата-ана да, бала да кінәлі емес. 

Балаңызға қалай көмектесе аласыз?

Баланың іш шаншуын жеңілдететін бірқатар ұсыныстар бар, оны «дене әдістері» деп атайды, нәтижесінде бала жайланып, оның жағымсыз сезімі басылады. Оларға мыналар жатады:

• шін сағат тілінің бойымен аздап уқалау;

• баланы ішімен жатқызу.

• Баланың дем алуын мұқият бақылаңыз, қараусыз қалдырмаңыз;

• емізік (иә, кейде емізікті ұсынуға болады, балалар  оны сорып, тынышталады);

• анасының қолында немесе бесікте аздап тербету;

• ішіне жылы жаялық сияқты жылы нәрсе қою;

• емізген кезде жұтып қойған ауасын кекіріп шығаруы үшін емізгеннен кейін 20-40 минуттай тік көтеру;

• шомылдыру.

Жол берілмейтін іс-әрекеттер:

Тіпті, апасы қолқаласа да, ешқандай шөп қайнатпасын бермеңіз. Біріншіден, бұл аллергиялық реакция тудыруы мүмкін, екіншіден, шөптің сапасына ешқашан сенімді болуға болмайды, үшіншіден, балаға оның қажеті жоқ – шөп қайнатпаларының бәрі баланы емес, оның отбасын тыныштандырады. 

Күріш ботқасы және оның қайнатпасын бермеңіз. Қосымша тамақтандыратын кез әлі келмеді, ферменттік жүйе әлі толық қалыптаспады. Сонымен қатар бұл әлі жетіле қоймаған асқорыту жүйесіне зиянды,  балаға ауыр тағам асқазан-ішек жолына түсетін жүктемені асқындырып жібереді. Балаға спазмолитиктер мен антигистаминді (яғни, аллергияға қарсы) құралдар бермеңіз, бұл қауіпті. 

Жоғары газ түзілуге қарсы препараттарды шамадан тыс қолданбаңыз. 

Сондай-ақ бала кейде аздап құсуы мүмкін. 

Осыған тоқтала кетелік: құсу – бала үш айға толғанша бұл әдеттегі құбылыс. Баланың 87 пайызы белгілі бір мерзімділікпен құсады, ал кейбіреуі күніне 12 рет құсуы да мүмкін. Әдетте, оған баланың көп тамақтануы, тамақтану процесіне көп күш жұмсап қоюы себеп болады, мысалы, баланың қарны қатты ашып, асығып тамақтанған кезде көп мөлшерде ауа жұтып қоюы мүмкін, анасы тік көтермеуі мүмкін. Егер бала үш айдан кейін де үнемі құсатын болса, бұл жайында міндетті түрде маманмен кеңесу керек, ол себебін анықтап, сауатты кеңес береді, емдік тағам белгілейді. 

Іш қатуға келер болсақ, емшек ембейтін балалармен салыстырғанда емшек еметін балалар бұл қиындыққа көп тап болмайды. Әдетте, сәби 4 айына дейін тәулігіне орташа алғанда, 7-1 рет нәжіс шығарады, 4 айдан 2 жасқа дейін 3-1 рет ішін босатады. 

Бүлдіршіндердің ішін босату жиілігі әрқалай. Дені сау баланың ештеңемен шатағы жоқ.

Кейбір аналар «қоспа іштің шаншуына, іштің қатуына, құсуға себеп бола ма?» деп алаңдайды.

Қоспа бұл қиындықтардың себебі болмайды. Бірақ дұрыс таңдалмаған тағам расында да, баланың ішегінде жағымсыз сезім тудыруы мүмкін. Бала лактаза тапшылығына шалдықса, организм тағаммен бірге түсетін лактозаны толық ыдырата алмайды, бұл лактозаның ішек саңылауына жиналуына және шамадан тыс, ауыртатын газдың түзілуіне әсер етеді. Сондықтан да емшек ембейтін немесе аралас тамақтанатын балалардың асқорытуында қандай да бір функционалды бұзылулар анықталса, маман сол сәттегі белгілерге қарап, «Жайлылық, Антирефлюкс, Лактозасыз» деген санаттардағы қоспаны ұсына алады. 

Егер бала стандартты қоспаны ішсе, емшек еметін балаға қарағанда, оның нәжіс шығару жиілігі аздау болады, өйткені ана сүтінің құрамында дәреттің консистенциясына әсер ететін бірқатар маңызды компоненттер болады. Емшек ембейтін баланың нәжісі емшек еметін балаға қарағанда қоюырақ (консистенциясы қою кремге немесе жержаңғақ майына ұқсас болады) болады. Нәжіс тығызданып, бала ішін босатқан кезде мазасызданса, іштің қатуы бар деуге болады. Мұндай жағдайда маманмен кеңесіп, құрамында нәжістің жұмсаруын қамтамасыз ететін белсенді компоненттері бар қоспаны таңдауға болады.

Кез келген функционалдық бұзылуды ана маманның сауатты кеңестерімен еңсере алады!

С.В. Ахметова. ҚМУ КАҚ Нутрициология  кафедрасының профессоры 

Бала туылғаннан кейін анасының жатырынан тыс, жаңа өмірге бейімделу кезеңін басынан кешіреді. Бүлдіршінге көп міндет жүктеледі, организмі қайта қалыптасады. Әрбір жаңа туылған нәрестені өте табанды қызметкер деп айтуға болады, өйткені ол дем алуды үйрену, емшекті дұрыс ему, күн мен түннің не екенін білу сияқты жаңа міндеттерді шешуге көп күш-қуатын жұмсайды. Баланың көптеген органдары мен организм жүйесі толық қалыптасып бітпегендіктен, ол көптеген ықтимал қиындықтарға тап болады, оның ішінде асқорыту процесіне байланысты қиындықтар да бар. 

Статистика бойынша, орташа алғанда, жаңа туылған сәбилердің 20 пайызға жуығы іш шаншу қиындығына тап болады. Іш шаншу шамамен бала дүниеге келген екінші аптада басталып, төрт айға дейін жалғасуы мүмкін.   

Іш шаншуды ыстықтау, шаршау немесе қарны ашу сияқты баланың жайсыздық тудырған күйлерімен шатастырып алуға болады. Алайда дәрігер баланың денсаулығына байланысты ықтимал мәселелер жоқ десе, қарны тойып, жөргегі таза болса, мазасыздануының себебі – сәбилерде болатын іш шаншуы. Сондай-ақ баланың іші шаншып жатқанын анықтауға көмектесетін «үш ереже» бар: баланың күніне үш сағаттан аса, аптасына кемінде үш рет айқын себепсіз, кемінде үш апта қатарынан жылауы. Іш шаншу бүлдіршіннің  бойының өсуіне, салмағының қосылуына және жалпы дамуына кедергі келтірмейтінін атап өткен жөн. Баланың осындай қиындықтары болса, оның себебін анықтау үшін дәрігерге жүгіну қажет. 

Іш шаншудың себебі – баланың асқорыту жүйесінде шамадан тыс газдың түзілуі, сондай-ақ тамақтану кезінде ауа жұтып қоюы  болып табылады, баланың ішке жұтқан ауасы ішектің қабырғаларына қысым келтіріп, жағымсыз ауыртатын сезім тудырады.

Жұбанбай, ұзақ уақыт жылайтынына қарамастан, іші шаншитын бала арасында жақсы тамақтанады, ұйықтайды және сергек болады. 

Тіпті, баланың іші шаншитынына сенімді болсаңыз да, міндетті түрде маманмен кеңесіңіз, ол баланың мазасыздануының нақты себебін белгілеп береді және қандай да бір аурудың немесе патологияның жоқ екенін айтады.   

Іш шаншу баланың денсаулығына қауіпті емес, ол физиологиялық сипатқа ие және өздігінен басылуы тиіс, десе де бала расында да, көптеген жағымсыз сезімдерге тап болады. Іш шаншудың негізгі мәселесі – ата-ананың психологиялық жағдайына әсер етуі, бұл кезде олар ашулануы, шарасыздық танытуы және байбалам салуы мүмкін. Ата-ана эмоциясын басуды үйренуі керек, іштің шаншитынына ата-ана да, бала да кінәлі емес. 

Балаңызға қалай көмектесе аласыз?

Баланың іш шаншуын жеңілдететін бірқатар ұсыныстар бар, оны «дене әдістері» деп атайды, нәтижесінде бала жайланып, оның жағымсыз сезімі басылады. Оларға мыналар жатады:

• шін сағат тілінің бойымен аздап уқалау;

• баланы ішімен жатқызу.

• Баланың дем алуын мұқият бақылаңыз, қараусыз қалдырмаңыз;

• емізік (иә, кейде емізікті ұсынуға болады, балалар  оны сорып, тынышталады);

• анасының қолында немесе бесікте аздап тербету;

• ішіне жылы жаялық сияқты жылы нәрсе қою;

• емізген кезде жұтып қойған ауасын кекіріп шығаруы үшін емізгеннен кейін 20-40 минуттай тік көтеру;

• шомылдыру.

Жол берілмейтін іс-әрекеттер:

Тіпті, апасы қолқаласа да, ешқандай шөп қайнатпасын бермеңіз. Біріншіден, бұл аллергиялық реакция тудыруы мүмкін, екіншіден, шөптің сапасына ешқашан сенімді болуға болмайды, үшіншіден, балаға оның қажеті жоқ – шөп қайнатпаларының бәрі баланы емес, оның отбасын тыныштандырады. 

Күріш ботқасы және оның қайнатпасын бермеңіз. Қосымша тамақтандыратын кез әлі келмеді, ферменттік жүйе әлі толық қалыптаспады. Сонымен қатар бұл әлі жетіле қоймаған асқорыту жүйесіне зиянды,  балаға ауыр тағам асқазан-ішек жолына түсетін жүктемені асқындырып жібереді. Балаға спазмолитиктер мен антигистаминді (яғни, аллергияға қарсы) құралдар бермеңіз, бұл қауіпті. 

Жоғары газ түзілуге қарсы препараттарды шамадан тыс қолданбаңыз. 

Сондай-ақ бала кейде аздап құсуы мүмкін. 

Осыған тоқтала кетелік: құсу – бала үш айға толғанша бұл әдеттегі құбылыс. Баланың 87 пайызы белгілі бір мерзімділікпен құсады, ал кейбіреуі күніне 12 рет құсуы да мүмкін. Әдетте, оған баланың көп тамақтануы, тамақтану процесіне көп күш жұмсап қоюы себеп болады, мысалы, баланың қарны қатты ашып, асығып тамақтанған кезде көп мөлшерде ауа жұтып қоюы мүмкін, анасы тік көтермеуі мүмкін. Егер бала үш айдан кейін де үнемі құсатын болса, бұл жайында міндетті түрде маманмен кеңесу керек, ол себебін анықтап, сауатты кеңес береді, емдік тағам белгілейді. 

Іш қатуға келер болсақ, емшек ембейтін балалармен салыстырғанда емшек еметін балалар бұл қиындыққа көп тап болмайды. Әдетте, сәби 4 айына дейін тәулігіне орташа алғанда, 7-1 рет нәжіс шығарады, 4 айдан 2 жасқа дейін 3-1 рет ішін босатады. 

Бүлдіршіндердің ішін босату жиілігі әрқалай. Дені сау баланың ештеңемен шатағы жоқ.

Кейбір аналар «қоспа іштің шаншуына, іштің қатуына, құсуға себеп бола ма?» деп алаңдайды.

Қоспа бұл қиындықтардың себебі болмайды. Бірақ дұрыс таңдалмаған тағам расында да, баланың ішегінде жағымсыз сезім тудыруы мүмкін. Бала лактаза тапшылығына шалдықса, организм тағаммен бірге түсетін лактозаны толық ыдырата алмайды, бұл лактозаның ішек саңылауына жиналуына және шамадан тыс, ауыртатын газдың түзілуіне әсер етеді. Сондықтан да емшек ембейтін немесе аралас тамақтанатын балалардың асқорытуында қандай да бір функционалды бұзылулар анықталса, маман сол сәттегі белгілерге қарап, «Жайлылық, Антирефлюкс, Лактозасыз» деген санаттардағы қоспаны ұсына алады. 

Егер бала стандартты қоспаны ішсе, емшек еметін балаға қарағанда, оның нәжіс шығару жиілігі аздау болады, өйткені ана сүтінің құрамында дәреттің консистенциясына әсер ететін бірқатар маңызды компоненттер болады. Емшек ембейтін баланың нәжісі емшек еметін балаға қарағанда қоюырақ (консистенциясы қою кремге немесе жержаңғақ майына ұқсас болады) болады. Нәжіс тығызданып, бала ішін босатқан кезде мазасызданса, іштің қатуы бар деуге болады. Мұндай жағдайда маманмен кеңесіп, құрамында нәжістің жұмсаруын қамтамасыз ететін белсенді компоненттері бар қоспаны таңдауға болады.

Кез келген функционалдық бұзылуды ана маманның сауатты кеңестерімен еңсере алады!

С.В. Ахметова. ҚМУ КАҚ Нутрициология  кафедрасының профессоры